Muzika XX veka

Razvoj nauke i tehnologije uticao je na sva polja ljudskog života,pa tako i na muziku.Otkriće električne energije,a samim tim i raznih tehničkih izuma (fonografa,radija,gramofona...),doprinelo je tome da muzika postane dostupna svima.Zbog toga se u muzici razvijaju,ali i brzo menjaju,različiti stilovi.
Početkom XX veka,uz impresionizam,javlja se i ekspresionizam u muzici.Naziv ekspresionizam dolazi od reči ekspresija što znači izraz.Za razliku od prethodnih perioda,u kojima je umetnički izraz bio usmeren ka prirodi i društvu,u ekspresionizmu se sve usmerava k doživljaju samog sebe.Obeležja ovog stila jesu napuštanje dura i mola,sloboda u organizovanju muzičke forme,ritma i dinamike,muzika postaje atonalna i koriste se različite,do tada neuobičajene,kombinacije instrumenata.Atonalna kompozicija nema tonike i njena je struktura van okvira bilo koje lestvice.Svojevrstan red u tu slobodu uneo je  Arnold Šenberg novom dvanaestotonskom tehnikom komponovanja-dodekafonijom.U toj tehnici kompozitor niže svih dvanaest tonova ličnim izborom,što postaje osnova nove kompozicije.
Glavni predstavnici ekspresionizma u muzici bili su austrijski kompozitori:Arnold Šenberg,Alban Berg i Anton Vebern.
Uz brojne novine u komponovanju koje donosi XX vek,pojedini umetnici zadržavaju karakteristike komponovanja iz prethodnih perioda.Tako je Sergej Prokofjev,predstavnik neoklasicističkog stila,svoju "Klasičnu simfoniju" napisao u neoklasicističkom stilu.
Kompozitori XX veka nastavljaju tradiciju nacionalnih škola XIX veka tako što se oslanjaju na folklor svog naroda (tzv. folklorni ekspresionizam).
Predstavnici mađarske nacionalne škole jesu:Bela Bartok,Zoltan Kodalj i Erne Dohnanji.
U Češkoj je najznačajniji kompozitor tog vremena bio Leoš Janaček,u Engleskoj Bendžamin Britn,a u Rusiji Igor Stravinski.
Novi,avangardni stilovi u XX veku jesu aleatorika (lat. alea-kocka;zasniva se na slučajnosti kao pri bacanju kocke),elektronska muzika (nastala je razvojem informatike,gde se koriste računari i sintisajzeri i kombinuju se sa različitim drugim zvukovima),serijalna muzika (nastala je u Francuskoj i temelji se na izboru visine, trajanja i dinamike tonova,koje autor kombinuje prema vlastitoj želji) i minimalizam (nastao je pod uticajem afričke muzike i muzike Dalekog istoka u kojoj se neprekidno ponavljaju kratki melodijski i ritmički motivi).

Impresionizam

Impresionizam je umetnički pokret,koji je prvo nastao u slikarstvu a zatim u književnosti i muzici,u drugoj polovini XIX veka u Francuskoj.Naziv impresionizam potiče od reči impresija što znači utisak,a nastao je prema slici Kloda Monea "Impresija-rađanje sunca".Prizor jutarnje izmaglice na slici dobijen je tehnikom slikanja tačkicama i odabirom boja,a slika se bolje raspoznaje kad se posmatra iz daljine.
Slično kao i u slikarstvu,gde se napušta jasna linija,u muzici impresionizma nema jasne melodije,već se isprekidanim motivima dočarava umetnikov doživljaj neke pojave ili slike.Zbog toga su impresionističke kompozicije najčešće programskog karaktera.Kompozitori u svojim delima slobodnije koriste harmoniju,proširuju orkestar i muzičke forme,i biraju instrumente prema njihovim karakteristikama zvuka.Na taj način otvaraju put ka muzici XX veka.
Najznačajniji predstavnici impresionizma u muzici jesu francuski kompozitori Klod Debisi i Moris Ravel.

Romantizam

Društvene promene u Evropi,posle francuske i ostalih revolucija u XIX veku,dovele su do jačanja građanskog sloja.Zbog toga se razne vrste umetnosti,pa tako i muzička umetnost,šire s dvorova među građanstvo.Muzika se izvodi u posebno predviđenim prostorijama,kao što su koncertne dvorane i kuće opera,a muzičari postaju slobodni umetnici.Mnogi među njima bili su istovremeno kompozitori i virtuozni izvođači.Putovali su po Evropi i zarađivali novac tako što su održavali koncerte.Mnogi kompozitori i izvođači tada postaju prave "zvezde",što se održalo i do današnjih dana.
Umetnici romantizma slobodno su izražavali svoja osećanja,kako u književnosti,slikarstvu,tako i u muzici. Umetnici su u prethodnim epohama posebnu važnost davali prirodi i ljudskim vrlinama,dok je u romantizmu najvažnije bilo izraziti sve vrste osećanja i raspoloženja (strah,ljutnju,ljubav,ljubomoru,tugu,jad,žalost,patnju i veselje).
Ulaskom muzike u život građanskog sloja,stvaraju se građanski saloni u kojima se neguje kućno muzičko vaspitanje.Svaki salon imao je i klavir,koji je u to vreme tehnički usavršen.Tada nastaju i manje muzičke forme kao što su klavirske minijature i solo pesme za glas i kalvir.Najznačajniji kompozitori romantizma,koji su stvarali dela za klavir i solo pesme,bili su:Franz Schubert,Frederic Chopin,Robert Schuman,Franz Liszt, Johannes Brahms,Petar Ilić Ćajkovski i Sergej Rahmanjinov.
Postojeće muzičke forme u epohi romantizma nastavljaju da se razvijaju i proširuju uz dodatak novih instrumenata,čime se postiže bagatstvo boja i jačina zvuka.Tako se simfonija prošituje i na pet stavova i dodaje joj se ljudski glas.Tu su i koncerti za solistički instrument,uz pratnju orkestra.Kako bi se lakše uskladio veliki broj izvođača,uloga dirigenta je postala važna i neophodna.
Poznatiji predstavnici romantizma koji su komponovali simfonije,bili su :Johanes Brams,Anton Bruckner,Gustav Mahler,Antonin Dvoržak i Petar Ilić Ćajkovski.
Povećano interesovanje za daleke zemlje i njihovu prošlost,u epohi ramontizma uticalo je na stvaranje programske muzike.Programska muzika zvukom opisuje sadržaje i dogažaje iz priča i tema.Muzičari kao inspiraciju koriste i književna i likovna dela.Često naslov samog dela ukazuje na sadržaj koji se opisuje.Programska muzika najčešće se pojavljuje u formi simfonijske poeme pisane za simfonijski orkestar.Najpoznatiji kompozitori romantizma,koji su pisali programsku muziku,jesu:Franz Liszt,Hector Berlioz i Richard Strauss.
U doba romantizma budi se nacionalna svest u mnogim narodima Evrope i rađaju se brojne nacionalne muzičke škole.Mnogi kompozitori u svojim delima koriste folklorne elemente i plesove svog naroda. U Rusiji nacionalnu školu predstavljaju:Mihail Ivanović Gljinka (autor prve nacionalne opere "Ivan Susanjin"),Petar Iljić Ćajkovski,kao i ruska petorica,popularno zvana "moćna gomilica".Rusku petoricu činili su:Milij Balakirjev,Cezar Kjui,Modest Petrović Musorgskij,Aleksandar Prokofjević Borodin i Nikolaj Rimskij-Korsakov.Predstavnici češke nacionalne škole jecu:Bedžih Smetana i Antonjin Dvoržak.Špansku nacionalnu školu čine:Isak Albenis,Enrike Granados i Manuel de Falja,a elemente španskog folklora koristili su u svojim delima i stvaraoci drugih evropskih naroda.Na severu Evrope predstavnici nacionalnih škola bili su:Jan Sibelijus u Finskoj i Edvard Grig u Norveškoj.

Klasicizam

Klasicizam u muzici vremenski obuhvata  drugu polovinu 18. i početak 19.veka.To je razdoblje burnih društvenih promena-budi se liberalno građanstvo,razvijaju se prosvetiteljstvo i racionalizam,menjaju se društvene konvencije i uloga umetnosti u društvu.Za formiranje klasičnog stila najzaslužniji kompozitori su: Joseph Haydn,Wolfgang Amadeus Mozart i Ludwig van Bethoven koji su živeli i stvarali u Beču,pa je u istoriji cela epoha nazvana "bečkim klasicizmom".
Bethoven će biti prvi muzičar u istoriji koji odbacuje ulogu dvorskog sluge,postaje samostalan umetnik,skida periku koja je bila obavezna u dvorskoj etikeciji i u svojoj muzici izražava ideale Francuske buržoaske revolucije iskazane u paroli Sloboda-jednakost-bratstvo.To se najbolje vidi  u Devetoj simfoniji,ali sva Bethovenova dela odlikuje revolucionarni,buntovnički duh.

Barok

Barokna muzika označava epohu u istoriji klasične muzike,koja traje od poznate renesanse početkom 17,do sredine 18. veka.Početak barokne muzike označava stvaralaštvo Klaudija Monteverdija.Jedna od uobičajenih podpodela ove epohe je:
-Rani barok (od oko 1600. do oko 1650.),pod italijanskom dominacijom;
-Vrhunac baroka (od oko 1650.do oko 1710.),kada su dominirali francuski uticaji;
-Kasni barok (od oko 1710. do oko 1750.),sa tendencijom razvoja regionalnih stilova.
U opštoj kulturi,za barokom je sledila epoha rokokoa;u muzici od 1730-ih počinje da dominira takozvani osećajni stil.Često se za kraj epohe barokne muzike uzima godina smrti Johana Sebastjana Baha,tj. 1750.Od 1780-ih počinje muzički period bečkih klasičara.
Karakteristike muzike baroka su pojava monodije (solo melodije sa pratnjom),kontinua i novi žanrovi opere i oratorijuma.
Odraz estetike ovog doba bio je u značaju koji je davan muzičkoj formi,a koji je bio bar ravnopravan sadržini.U periodu baroka razvila se instrumentalna muzika koja je ranije bila isključivo vezana za pesme.Ovo je vidljivo u koncertima u kojima se zvukovi muzičkih instrumenata prepliću poput ljudskih glasova u ranijoj muzici.Tako su nastali končerti grosi,solo koncerti (končertino) i horski koncerti.Druge značajne forme baroka bile su:pasakalja,čakone,sarabanda,gigu,menuet,uvertira,fuga,sonata,kantata i pasija.
Opere su bile popularne u doba baroka.Barokne opere su predstavljale skup uvertira,svita,minueta i drugih formi.Po sadržaju se dele na šaljive opere (opera buffa) i dominantni žanr:ozbiljne opere (opera seria).Ozbiljne opere su pripovedale stilizovane priče o herojima u nizovima solo recitativa i arija.Ulogu heroja je obično imao pevač kastrato glasa,koji je imao puno prilike da iskaže svoju virtuoznost.Čuveni pevači 18.veka bili su:Farineli,Senesino i sopran Faustina Bordoni.Italijanska opera i njeni libreti su se nametnuli celoj Evropi.
Mnogi muzički instrumenti koji su danas u upotrebi nastali su u doba baroka.Barokne forme ovih instrumenata se po zvuku razlikuju od svojih naslednika.U to doba je ideal bio da instrumenti podsećaju na ljudski glas.Gudački instrumenti (recimo barokna violina),ali i drveni duvački instrumenti su zvučali tiše i manje zvonko,ali sa mekšom bojom tona.

Renesansa

 Renesansa je istorijsko muzičko razdoblje u kojem nastaje veća upotreba instrumentalne muzike.Renesansa u muzici nije započela u Italiji,već u Belgiji, Flamaniji, Nizozemskoj i Sjevernoj Francuskoj.Najpoznatiji kompozitori te Burgundske škole, sredinom 15. vijeka bili su  Guillaume Dufay, Gilles Binchois, i Antoine Busnois. Sredinom 15. vijeka kompozitori i pjevači su počeli strujati Evropom, dolaziti u Rim, kod papa, na posjede vladara, vojvoda, pogotovo na sjever Italije. Osnovne forme sakralne muzike tad su bile:misa,motet,madrigal i laude;svetovne forme bile su:šansona (balada,rondo),frotola,kanconeta i kasnije madrigal.Instrumentalni žanrovi za plesanje bili su:bas dans,pavane,a galjarde,an alemandi ili kuranti.Izum štamparskog stroja doprinio je širenju muzike. Francusko-flamanski muzičari su se širili Evropom. Najpoznatiji su kompozitori: Johannes Ockeghem, Jacob Obrecht, Nicolas Gombert i Josquin Desprez, vjerovatno najpoznatiji kompozitor prije Palestrine, koji je tokom 16. vijeka bio najbolji u svim formama.Sredinom 16. vijeka došle su nove promjene u muzici, poznati kompozitori tog perioda su Giovanni Pierluigi da Palestrina, Carlo Gesualdo. Pojavljuju se škole, po čemu je osobito poznata Venecija. Razvija se orkestracija. Poznati kompozitori Venecije su bili: Gabrielis, Andrea i Giovanni, kao i Claudio Monteverdi, jedan od najpoznatijih kraja ere renesanse. U Engleskoj su se javili kompozitori kao Thomas Tallis i William Byrd koji su pisali crkvenu muziku, bili su tu i Thomas Morley, John Wilbye i Thomas Welkes.U Španiji se javio Tomás Luis de Victoria i stvarao je muziku sličnu Palestrini. Gitara se pojavila kao novi instrument u Evropi i mnogi su za nju pisali muziku. U Francuskoj su stvarali Guillaume Costeley i Claude Le Jeune.Jedna od najrevolucionarnijih pojava desila se u Firenci (1570. – 1580.), radom Florentine Camerata, koji je išao obnavljati muziku starih Grka. Njima je rukovodio Vincenzo Galilei, te Giulio Caccini. Plod njihovog rada bila je forma poznata danas kao opera. Prva opera napisana oko 1600. označava kraj renesanse i početak baroka.